Prawa nienarodzonego człowieka

Status prawny dziecka w stadium embrionalnym

Na gruncie polskiego prawa życie ludzkie w fazie prenatalnej (nasciturus) podlega ochronie. Z prawnych zasad można by wnioskować, że sprzeczne z prawem polskim jest niszczenie embrionów (czyli uśmiercanie dzieci w pierwszym stadium rozwojowym) lub takie działanie, które wiąże się z wysokim ryzykiem ich zniszczenia (np. eksperymenty na dzieciach w stadium embrionalnym, ryzykowne badania preimplantacyjne lub prenatalne).

Niestety tak nie jest, gdyż – pomimo zapisów w Konstytucji RP oraz w ustawach – w Polsce nie ma regulacji, która wyraźnie zakazywałaby niszczenia lub narażania na zniszczenie ludzkich embrionów. Stosuje się wobec tego zasadę:

co nie jest wyraźnie zakazane, jest dozwolone.

Brakuje również takiego aktu prawnego, który wskazywałby, jaki status należy przypisać ludzkiemu embrionowi.

Procedura in vitro w polskim prawie

W dniu 25 czerwca 2015 r. Sejm uchwalił ustawę o leczeniu niepłodności, która w swoim założeniu ma stanowić próbę całościowego uregulowania kwestii leczenia niepłodności, w tym także zagadnienia zapłodnienia pozaustrojowego. W dniu 22 lipca 2015 r. ustawa została podpisana przez Prezydenta RP i wchodzi w życie w ciągu 3 miesięcy od dnia jej ogłoszenia.

Na gruncie przepisów ustawy o leczeniu niepłodności procedura zapłodnienia pozaustrojowego metodą in vitro stanowi jedną z form leczenia niepłodności. Leczenie tą metodą ma mieć charakter subsydiarny, a więc może być stosowane dopiero po wyczerpaniu innych metod leczenia niepłodności prowadzonych przez okres co najmniej 12 miesięcy.

Ustawa dopuszcza finansowanie z budżetu in vitro dla małżeństw, osób w związkach nieformalnych oraz kobiet w zaawansowanym wieku. Dopuszczone jest tworzenie ludzkich embrionów w liczbie nie większej niż sześć, chyba że zapładniana kobieta ukończyła 35. rok życia lub są wskazania medyczne wynikające z choroby współistniejącej z niepłodnością lub dwukrotnym, nieskutecznym i wcześniejszym leczeniu metodą zapłodnienia pozaustrojowego, które uzasadniają zapłodnienie większej ich liczby.

Embriony „nadliczbowe” mają być przechowywane „w warunkach zapewniających ich należytą ochronę do czasu ich przeniesienia do organizmu biorczyni”. Po 20 latach od niewykorzystania zamrożone embriony ludzkie mogłyby być przekazane do adopcji innej parze.

W ramach procedury in vitro ustawa dopuszcza stosowanie preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej, jeżeli zachodzą ku temu wskazania medyczne. Co prawda zakazane jest stosowanie tej metody w celu wyboru cech fenotypowych* dziecka, w tym także jego płci, jednak zakaz ten nie obejmuje sytuacji, w których wybór taki pozwala uniknąć ciężkiej nieuleczalnej choroby dziedzicznej. Można więc wnioskować, że dopuszczalny będzie wybór płci dziecka w razie powstania zagrożenia wystąpienia takiej choroby.

Ustawa wprowadza tylko częściową ochronę ludzkiego embrionu m.in. poprzez ustanowienie zakazu jego niszczenia. Ochrona ta dotyczy jednak wyłącznie embrionu „zdolnego do prawidłowego rozwoju”, a więc nie będzie nią objęty embrion, który obarczony jest ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniem albo nieuleczalną chorobą. Ustawa w żadnym miejscu nie wskazuje jednak, co należy rozumieć pod tymi pojęciami, pozostawiając tym samym dużą swobodę interpretacji.

ks. Paweł Paliga, na podstawie książki „Przewodnik: bioetyka dla młodych”

* Fenotypem nazywa się zespół różnych cech fizycznych człowieka. Fenotyp obejmuje: wygląd, anatomię, płodność, zachowanie, osobowość, cykl życia, zachodzące zmiany biologiczne oraz oddziaływanie środowiska na organizm.

Fenotyp jest zależny od genotypu i wykształca się już okresie płodowym oraz w trakcie rozwoju społecznego. Rodzaj i jakość pożywienia, klimat miejsca zamieszkania, wilgotność powietrza, temperatura, warunki mieszkalne, warunki pracy oraz stopień zanieczyszczenia są okolicznościami zewnętrznymi, które wpływają na fenotyp człowieka.

Źródło definicji: https://party.pl/porady/zdrowie/fenotyp-i-genotyp-przyklady-i-najwazniejsze-roznice-105051-r1/ (dostęp: 26.02.2020)