Techniki sztucznego zapłodnienia to różne metody medyczno-techniczne stosowane w celu zapłodnienia komórki jajowej nasieniem męskim i poczęcia życia ludzkiego w inny sposób niż poprzez stosunek płciowy mężczyzny i kobiety.

Metody sztucznego zapłodnienia dzielą się na dwie grupy:

• wewnątrzustrojowe – sztuczna inseminacja,
• oraz pozaustrojowe – zapłodnienie in vitro ( „zapłodnienie w probówce”) z transferem embrionu do macicy.

Metody

Sztuczna inseminacja przebiega w trzech fazach:

1. Pobranie nasienia od mężczyzny.

2. Wprowadzenie nasienia bezpośrednio do szyjki macicy kobiety tuż przed owulacją.

3. Zapłodnienie, do którego dochodzi w jajowodzie. Dalsze etapy ciąży przebiegają jak w ciąży naturalnej.

Zapłodnienie in vitro (IVF) odbywa się w następujących etapach:

1. Stymulacja hormonalna jajników w celu uzyskania kilku, kilkunastu, czasem nawet ponad 20 dojrzałych komórek jajowych.

2. Pobranie nasienia od ojca oraz komórek jajowych od matki.

3. Umieszczenie komórek jajowych i plemników na szalce Petriego, w wyniku czego dochodzi do zapłodnienia i powstania kilkorga, kilkanaściorga, czasem ponad dwadzieściorga dzieci w stadium embrionalnym.

4a. Zwykle jedno, dwoje lub troje dzieci w stadium wczesnoembrionalnym zostaje przeniesionych do macicy matki. Następnie ciąża przebiega jak w przypadku ciąży naturalnej, o ile nie wystąpią żadne powikłania. W zapłodnieniu in vitro częściej występują ciąże mnogie (bliźnięta, trojaczki, wieloraczki). Nieraz przeprowadza się wówczas tzw. „selektywną aborcję” (np. w USA, gdzie nie ma prawnych ograniczeń co do liczby transferowanych dzieci w stadium embrionalnym), zabijając „nadliczbowe” dzieci w łonie matki. W Polsce selektywna aborcja jest zabroniona, gdyż jako przerwanie ciąży jest czynem karalnym.

4b. Pozostałe dzieci w stadium wczesnoembrionalnym, nieprzeniesione do macicy matki, najczęściej zostają zamrożone z myślą o ewentualnej późniejszej implantacji. W przypadku gdy rodzice nie decydują się na kolejny transfer, dzieci te są przechowywane w ciekłym azocie przez czas nieokreślony lub po prostu niszczone; czasem przekazuje się je do tzw. „adopcji prenatalnej” innym parom. Zdarza się, że dzieci w stadium embrionalnym ocenione przez lekarza lub embriologa (najczęściej dość pobieżnie) jako „nie rokujące” lub „niezdolne do prawidłowego rozwoju” nie są zamrażane, lecz niszczone od razu.

IVF z iniekcją plemnika do cytoplazmy – ICSI

Docytoplazmatyczna iniekcja plemnika (ang. ICSI – Intracytoplasmic Sperm Injection) polega na wprowadzeniu wyselekcjonowanego plemnika bezpośrednio do komórki jajowej przez technika laboratoryjnego. Metoda ICSI powstała po to, by umożliwić zapłodnienie w przypadku niepłodności męskiej (niska jakość nasienia). Niestety, niesie ona ze sobą znaczne ryzyko przeniesienia na dziecko nieprawidłowości genetycznych będących przyczyną niepłodności ojca.

Jak dotąd nie wiadomo, jakie inne negatywne skutki niesie ze sobą ta metoda, gdyż – jak na razie – nie minęło wystarczająco dużo czasu, by móc je stwierdzić. Zapłodnienie metodą ICSI jest jeszcze bardziej sztuczne niż „klasyczne” IVF, bo dokonuje się w wyniku mechanicznej ingerencji technika laboratoryjnego w oocyt.

Ponieważ skuteczność metody ICSI przewyższa skuteczność „klasycznego” zapłodnienia in vitro, z czasem zaczęła ona stanowić większość prób zapłodnienia pozaustrojowego, nawet jeżeli ojciec nie cierpi na bezpłodność. Potwierdza to raport ESHRE 2010 dotyczący zapłodnienia pozaustrojowego w Polsce:

• skuteczność: IVF – 16,14%, ICSI – 25,90%;
• liczba cyklów zainicjowanych: IVF – 347, ICSI – 8621;
• liczba porodów: IVF – 56, ICSI – 2233.

IVF z użyciem gamet od niespokrewnionych dawców

W przypadku gdy potencjalni rodzice nie mogą dostarczyć swoich gamet do procedury zapłodnienia in vitro, wykorzystuje się gamety pochodzące od niespokrewnionych dawców (z tzw. „banków spermy lub komurek jajowych”). Przepisy prawne niektórych krajów precyzują, że techniki sztucznego zapłodnienia mogą być przeprowadzane wyłącznie przy użyciu gamet pochodzących od co najmniej jednej ze stron pary zgłaszającej się do kliniki. W przypadku zapłodnienia pozaustrojowego z udziałem gamet dwojga niespokrewnionych dawców dziecko może mieć czterech rodziców: dwoje rodziców biologicznych (dawca nasienia i dawczyni komórek jajowych) oraz dwoje rodziców prawnych.

W Polsce sprawy dotyczące zapłodnienia in vitro w chwili wydania tej książeczki (lipiec 2015) wciąż nie są uregulowane prawnie. Powoduje to dodatkowo eskalację nadużyć i problemów, nie tylko moralnych. Pojawiają się ogłoszenia o sprzedaży gamet, pomimo że z mocy ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. 2005 r. Nr 169 poz. 1411) handel komórkami, tkankami i narządami jest zabroniony.

IVF z „macierzyństwa zastępczego”

Mianem matki zastępczej (surogatki) określa się kobietę gotową „wynająć swój brzuch”, czyli zgadzającą się na przyjęcie obcego dziecka powstałego na drodze in vitro do swojej macicy oraz na urodzenie go. Zazwyczaj odbywa się to w zamian za ustaloną wcześniej zapłatę. Dzieje się tak najczęściej w przypadku, gdy kobieta poddająca się procedurze sztucznego zapłodnienia nie jest w stanie donosić ciąży.

Czasami surogatka zachodzi w ciążę w wyniku sztucznej inseminacji nasieniem ojca. W takim przypadku jest ona także biologiczną matką dziecka. W sytuacji korzystania z usług „matki zastępczej” dziecko może mieć aż pięcioro rodziców: dwoje rodziców biologicznych, matkę, która je urodziła, oraz dwoje rodziców prawnych. Możliwości kombinacji są jeszcze większe, gdy uwzględni się możliwość inżynieryjnego łączenia dwóch gamet żeńskich (na co zezwala np. prawo angielskie) – wówczas dziecko może mieć nawet sześciu rodziców: trzech genetycznych, dwóch prawnych oraz surogatkę.

IVM – In Vitro Maturation

IVM to metoda dojrzewania komórek jajowych kobiety już poza jej organizmem. Polega ona na pobraniu z niestymulowanych lub stymulowanych minimalnymi dawkami leków jajników niedojrzałych i niezdolnych do zapłodnienia w tej fazie rozwoju komórek jajowych.

Punkcja (pobranie komórek) odbywa się pomiędzy 7. a 10. dniem cyklu kobiety. W dniu punkcji pobiera się dodatkowo od kobiety ok. 10 ml krwi, w celu wypreparowania surowicy potrzebnej do dodania jej do medium hodowlanego. Po pobraniu oocyty umieszcza się na około 30 godzin w inkubatorze na specjalnych podłożach hodowlanych zwierających hormony (gonadotropiny), które kobieta przyjmowałaby podczas standardowej stymulacji do IVF, gdzie dojrzewają one do stadium metafazy II, a następnie mogą być zapładniane.

Dalsza część procedury przebiega jak w klasycznym zapłodnieniu pozaustrojowym. Procedura IVM umożliwia ominięcie przez kobietę całego procesu stymulacji hormonalnej, który może być ryzykowny dla jej zdrowia i życia.